فروشگاه اینترنتی فایل ها این وبلاگ در زمینه فروش انواع مختلف فایل های آموزشی تحصیلی و دانشگاهی فعالیت می نماید

بررسی استعاره ، نماد و اسطوره در غزلیات شیخ فخرالدین عراقی word

 چکیده

 بررسی استعاره ، نماد و اسطوره در غزلیات شیخ فخرالدین عراقی

 شیخ فخرالدین عراقی از چهره های برجسته ی شعر عرفانی در قرن هفتم هجری به شمار می آید و از دو دیدگاه عرفانی و ادبی ، زبان و بیان آثار وی قابل تأمل می باشد . در این رساله ما در پی این بودیم که کار کرد سه عنصر استعاره ، اسطوره و نماد را در غزلیات عراقی بررسی کنیم . از مهم ترین نتایج به دست آمده از این تحقیق می توان به موارد زیر اشاره کرد:

نماد:کارکرد نماد در غزلیات او بسیار گسترده است . در مجموع از 312 غزل او 64 غزل ، عرفانی هستند که در تک تک ابیات آن ها نماد پردازی شده است . عراقی در نماد سازی بیشتر از دو نوع اصطلاح استفاده کرده است ؛ اصطلاحات مربوط به خمریات مانند باده ، می ، جرعه ، خمستان ، شراب و غیره و اصطلاحات مربوط به اندام معشوق و انسان مانند لب ، چشم ، ابرو و غیره اصطلاحات دیگری مانند بحر ، پیر ، بت و بتکده و غیره نیز به صورت نمادین به کار رفته اند اما بسامد بالایی ندارند. نماد های عرفانی او در زمان خود نماد های زنده و پویایی بوده اند اما به مرور بر اثر کثرت استفاده و تقلید سایر شاعران به صورت کلیشه ای و تکراری درآمده اند. استعاره: از بین انواع استعاره ، استعاره های مصرحه کاربرد چشم گیری دارند؛ او 105 مورد انواع استعاره ی مصرحه به کار برده و از بین آن ها بیشتر به استعاره ی مصرحه ی مجرده التفات نشان داده است. استعاره های مکنیه ی اضافی کاربرد چندانی ندارند و تنها 23 مورد می باشد. مکنیه ی اسنادی تنها سه مورد است . اما از استعاره های مکنیه ، تشخیص را به دلیل کاربرد وسیع آن جداگانه بررسی کردیم و در 168 مورد تشخیص‌های زیبایی یافتیم . واژگانی که جاندار انگاشته شده بیشتر عشق، خیال، بخت، دل و... بوده اند. سایر استعاره‌ها مثل استعاره در فعل و صفت ( تبعیه ) کارکرد چندانی ندارند.

اسطوره : عراقی به اسطوره و حتی تلمیح ، توجه چندانی نکرده است ؛ تنها در 28 مورد به داستان های پیامبران یا عشاق اسطوره ای اشاره کرده و از پیامبرانی چون سلیمان ، ابراهیم ، موسی ، عیسی و یوسف (ع) یاد نموده و به عشاقی چون بیژن و منیژه ، شیرین و فرهاد و وامق و عذرا توجه نموده اما از اساطیر حماسی ایرانی مانند رستم و اسفندیار هیچ یادی نکرده است.

 

فهرست مطالب

 

عنوان صفحه

 

فصل اوّل: مقدمه

الف – کلیات ................................ 2

الف – اهمیت تحقیق ........................... 3

ج- روش تحقیق ............................... 4

د – پیشینه ی تحقیق .......................... 5

1)نگاهی به زندگی شیخ فخر الدین عراقی ....... 6

الف – تولد و کودکی .......................... 6

ب – جوانی ................................... 8

ج- استادان و مسافرت ها ...................... 10

د – مذهب عراقی .............................. 12

ه – عرفان عراقی ............................. 13

و – جایگاه و منزلت عراقی در کاروان ادب پارسی 14

ز – وفات عراقی .............................. 14

ح – آثار عراقی .............................. 15

تاثیر پذیری عراقی از دیگر شاعران .............. 15

الف – سوانح العشاق غزالی .................... 16

ب- حدیقه سنایی .............................. 16

ج- تاثیر عطار بر عراقی ...................... 16

تاثیر گذاری عراقی بر دیگر شاعران .............. 17

عنوان صفحه

 

الف – تضمین ها و اقتباس های لفظی ............ 17

ب- همانندی در وزن و قافیه و ردیف ........... 17

ج- اقتباس ها ................................ 18

سبک ادبی عراقی ................................ 19

دستور مندی زبان عراقی ......................... 19

شیوه ی واژه گزینی عراقی ....................... 20

قافیه و ردیف های فعلی ......................... 21

تراکم فعل در زبان عراقی ....................... 21

نقش برخی عناصر موسیقی افزای در آثار عراقی ..... 22

 

فصل دوم: استعاره و کاربرد آن در غزل های عراقی

تعریف استعاره ............................... 27

ارکان استعاره ................................. 29

علاقه و قرینه در استعاره ....................... 30

انواع استعاره ................................. 30

1- استعاره مصرحه .......................... 30

1-1- استعاره مصرحه مطلقه 30

1-2- استعاره مصرحه مجرده 31

1-3- استعاره مصرحه مرشحه 32

2- استعاره مکنیه یا بالکنایه .............. 32

هدف از استعاره ................................ 33

پیشینه مطالعات استعاره در غرب ................. 33

ارسطو و استعاره ............................... 34

دیدگاه رمانتیک ها در باره ی استعاره ........... 35

مطالعات زبان شناختی استعاره ................... 38

استعاره ی زنده و استعاره ی مرده ............... 38

عنوان صفحه

 

استعاره ی مصرحه در غزلیات عراقی ............... 39

این و آن به عنوان قرینه ....................... 44

نمونه هایی دیگر از استعاره ی مصرحه ............ 46

استعاره ی مکنیه در شعر عراقی .................. 48

تشخیص در شعر عراقی ............................ 51

استعاره ی تبعیه در شعر عراقی .................. 57

استعاره ی تهکمیه .............................. 59

وجه شبه ( جامع)................................ 59

نمونه هایی از استعاره با جامع حسی و طرفین حسی . 60

نمونه هایی از استعاره با جامع عقلی ............ 61

اهمیت زیبایی شناختی استعاره ................... 62

 

فصل سوم: نماد

زمینه های تاریخی و فرهنگی نماد................. 66

تفاوت نمادها و استعارات در غزل های عرفانی و غیر عرفانی 68

ماهیت نماد و تصویر نمادین...................... 69

خاستگاه نماد................................... 72

نماد های مرده و نماد های پویا.................. 73

رابطه ی بین نماد و استعاره..................... 74

نماد وکنایه ................................... 76

نماد در غزلیات عراقی........................... 76

اصطلاحات نمادین حوزه ی خمریات................... 77

اصطلاحات نمادین مربوط به اندام معشوق ........... 91

اصطلاحات نمادین با بسامد کم..................... 99

 

عنوان صفحه

 

فصل چهارم: اسطوره

تعاریف و مبانی................................. 103

عوامل تغییر اسطوره در شعر ..................... 105

بررسی اسطوره های غزل عراقی .................... 106

الف- داستان پیامبران ........................ 106

ب- داستان عاشقان ............................ 106

ج- اسطوره های تازه .......................... 108

 

فصل پنجم: نتیجه گیری .......................... 111

 

فهرست منابع و مآخذ ............................ 115

 

فصل اوّل

 

مقدمه

 الف- کلیات

«صور خیال» یا به اصطلاح اروپایی­ها «ایماژ» جزء لاینفکّ شعر قلمداد شده است. تقریباً در همه­ی تعاریفی که درباره­ی شعر از گذشته تاکنون ارائه شده، ماده­ی اصلی و جوهر اصلی شعر را «صورت خیال» دانسته­اند.بنابراین اگر بتوانیم خیال و اندیشه­های شاعری را به درستی، نمایش دهیم زیبایی­های اثر اورا نمایان کرده­ایم.

فخرالدّین عراقی از شاعران بنامِ عارف­مسلکی است که زبانی بسیار روان و شیوا دارد و از تخیّلی بسیار قوی برخوردار بوده است؛ اشعار پرسوز و پرازشوق او در شعر عرفانی، بابی تازه گشود و غزل­ها و حتی ترکیبات و ترجیعات و قصاید او با معانی بلند عرفانی و احساسات و عواطف گرم، همراه است. وی بسیاری از تعبیرات و کنایات و رمزهای معمول بین عرفا و متصوفه را در شعر خود جای داده است.

جهان­بینی عرفانی، اقتضا می­کند که برای بیان معنای باطنی و درونی، از اشیاء محسوس، به صورت رمز و استعاره استفاده شود؛ شاعر و نویسنده­ی عارف با استفاده از رمزها و سمبل­ها، تصویرهایی را می آفریند که بر باطن و معنای درونی آنها دلالت دارد و در حقیقت شاعر و نویسنده­ی عارف، به دنبال آن حقیقت درونی است و لفظ چون کسوتی است که بر اندام معانی جلوه­گری می­کند.

«هنر و زیبایی، درست تقلید کردن و محاکات است، منظور این است که هنرمند باید اشیا را آن طور که بوده و هست یا آن طور که می گوید یا فکر می کند یا آن طور که می بایستی باشد نمایش دهد ؛ از این دیدگاه شعر نوعی هنر محسوب می شود زیرا شاعر همانند نقاشی است که تصویر می آفریند؛ اما این تصویر، اثر ذهنی یا شباهت قابل رویتی است که به وسیله‌ی کلمه، عبارت یا جمله ی نویسنده یا شاعر ساخته می شود تا تجربه حسی به ذهن خواننده یا شنونده منتقل گردد.» (کریمی،1390: 94)

در بلاغت قدیم، صورخیال را در حوزه­ی تشبیه، استعاره، کنایه و مجاز بررسی می­کرده­اند؛ امّا در آثار جدیدی که در این حوزه نوشته شده، شمار و حوزه­ی آن­ها بسی فراتر از این چهار محور است.

شاعران بزرگ از امکانات بیانی و بلاغی برای القای معانی خود سود می­جویند.توانایی عراقی، در بهره­گیری از عناصر زیبایی­ساز کلام، نشان از اطلاعات بسیار او در زمینه­ی شعر و شاعری دارد؛ به­طوری که در بعضی مواقع اگر خواننده­ای با صور خیالی از قبیل استعاره و نماد آشنا نباشد درک بعضی از اشعار او برای وی دشوار خواهد بود.در سبک عراقی، بیان اندیشه به ویژهاندیشه­های عرفانی، نقش مهمی دارد و تصویر در درجه­ی دوم اهمیّت قرار دارد. برای عراقی نیز هم­چون دیگر شاعران عارفِ سبک عراقی، استعاره و نماد دستاویزی است برای بیان شاعرانه­ی اندیشه.

عراقی 312 غزل دارد که از جمله غزل­های شیوای زبان پارسی به شمار می­آید و در این پایان­نامه قصد بر آن است که غزلیّات عراقی از نظر میزان و چگونگی به­کار رفتن استعاره ، نماد و اسطوره در آن، به صورت « آماری » بررسی و تحلیل گردد . لازم به ذکر است از نظر صورخیال، به صورت کلّی درباره­ی کارکرد آن در دیوان عراقی، مطالعاتی انجام شده امّا نگارنده، هیچ پژوهشی را نیافته است که به صورت تحقیقی، میزان استفاده از استعاره، نماد و اسطوره در غزل های او را مورد مطالعه و بررسی قرار داده باشد؛ بنابراین، این پژوهش، با اهدافی که بدان اشاره شد ، پژوهشی نو به شمار می­آید.

 

الف - اهمیّت تحقیق

در این پژوهش، می­خواستیم بررسی کنیم که میزان بهره­وری یک شاعر عارف مسلک، چون عراقی، از نماد چقدر است؟ سهم استعاره در آراستگی زبانی او تا چه میزانی است؟

- استعاره­هایی که عراقی، در غزلیّات خود به­کار برده، بیشتر از چه گونه­ای است و چه عناصری، در ساختمان آن­ها به­کاررفته­اند؟

- آیا اسطوره­ها هم در غزلیات عراقی کاربرد گسترده­ای دارند؟

بیانِ رمزی که بیشتر عرفا در اشعار خویش به­کار می­برند، همراه با صورخیال است؛ صورخیال، همیشه نقش زینت بخشی و تأثیرگذاری بر عاطفه را بر­عهده ندارد؛ بلکه گاهی نیز وظیفه­ی روشن ساختن معنی و نزدیک­کردن آن به اذهان، به آن سپرده می­شده است. شاعر، تصاویر نمادین و استعاری را به­کار می­برد تا بتواند مفاهیم متعالی مربوط به عرفان و عواطف روحی خود را برای خواننده تبیین و به ذهن او تقریب کند.

دانش بیان ، وسیله ای است برای بیان موضوع های مختلف به طرق گوناگون و راهی است که شاعر می تواند موضوع های مورد نظر خود را به طرقی بیان کند که جنبه ی هنری بیابد و تکراری نباشد و در نتیجه بر مخاطب مؤثر افتد . به همین سبب، بسیاری از آثار عارفانه که دارای تصویرهای استعاری فراوان هستند، نباید از نظر صورخیال با آثار شاعرانی همچون فرخی و عنصری مقایسه شوند؛